CETI

Revizija i ažuriranje Nacionalnog plana implementacije Stokholmske konvencije o dugotrajnim organskim zagađivačima (POPs)

POPs hemikalije

POPs hemikalije (Persistent Organic Pollutants) predstavljaju dugotrajne organske zagađujuće supstance odnosno organska jedinjenja koja su toksična po ljude i ostali živi svijet, bioakumulativna i perzistentna u životnoj sredini. Ova jedinjenja su otporna na fotolitičku, hemijsku i biološku degradaciju, što omogućava da u životnoj sredini ostanu nepromijenjena dugo vremena. POPs hemikalije su slabo rastvorne u vodi, a veoma dobro u mastima, pa lako prolaze kroz fosfolipidne strukture bioloških membrana, nakon čega se deponuju u masnom tkivu i drugim tkivima sa visokim sadržajem lipida. POPs hemikalije su obično djelimično isparljive, što omogućava njihov atmosferski transport na velike udaljenosti. Sve ove osobine obezbeđuju široku rasprostranjenost ovih jedinjenja u životnoj sredini, čak i u onim regijama u kojima nikada nisu bile korišćene.

Ova svojstva POPs hemikalija čine da one postanu jedna od glavnih tema u oblasti zaštite životne sredine za koje je prepoznata potreba za strateškom akcijom na globalnom nivou. Kao odgovor međunarodne zajednice za sistemsko globalno rešenje problema POPs hemikalija, donijeta je Stokholmska konvencija o POPs hemikalijama koja je stupila na snagu 2004. godine.

Stokholmska konvencija

Crna Gora je zemlja članica Stokholmske Konvencije o dugotrajnim organskim zagađujućim materijama (engl. persistent organic pollutants, u daljem tekstu POPs) od marta 2011. godine. Cilj Stokholmske konvencije je da zaštiti zdravlje ljudi i životnu sredinu od POPs supstanci. POPs su hemijske supstance koje opstaju u životnoj sredini, bioakumuliraju se i predstavljaju rizik po zdravlje ljudi i/ili životnu sredinu. Ove zagađujuće supstance se prenose preko međunarodnih granica daleko od izvora emisije, čak i u oblastima gdje nikad nisu bile korišćene ili proizvođene. Uzevši u obzir njihovu osobinu prekograničnog prenosa putem vazduha, vode i proizvoda, država ne može da zaštiti svoje građane i životnu sredinu od POPs supstanci samostalnim djelovanjem. Da bi se smanjila i eliminisala proizvodnja, upotreba i ispuštanje ovih supstanci neophodna je međunarodna saradnja.

Stokholmska konvencija o POPs supstancama je formalno usvojena u maju 2001. godine u Stokholmu u Švedskoj nakon pregovora sprovedenih u okviru UNEP programa. Opšti izuzeci dozvoljeni u Konvenciji su upotreba POPs supstanci za laboratorijska istraživanja, upotreba kao referentni standard i prisustvo zagađujuće materije u tragovima u proizvodima. Uvoz i izvoz namjerno proizvedenih POPs supstanci navedenih u Prilogu A i B strogo su zabranjeni Stokholmskom konvencijom. Kada prestane važenje izuzetaka za sve supstance, uvoz i izvoz će biti dozvoljeni samo u svrhu odlaganja pod strogim uslovima, na način bezbjedan po životnu sredinu. U Stokholmsku konvenciju uključene su posebne odredbe za pojedinačne strane potpisnice sa propisanim šemama procjene. One moraju da ispitaju postojeće hemikalije na POPs karakteristike i preduzmu propisane mjere sa ciljem sprječavanja razvoja, proizvodnje i stavljanja u promet novih supstanci sa POPs karakteristikama.

Implementacija Stokholmske konvencije u Crnoj Gori

POPs jedinjenja su uređena kroz: Zakon o životnoj sredini („Službeni list CG”, broj: 48/08), Zakon o zaštiti vazduha („Službeni list CG”, broj: 25/10), Zakon o hemikalijama („Službeni list CG”, broj: 18/12), Zakon o sredstvima za zaštitu bilja („Službeni list CG”, broj:40/11), Zakon o integrisanoj kontroli i sprječavanju zagađenja(„Službeni list CG”, broj: 80/05), Zakon o upravljanju otpadom („Službeni list CG”, broj: 64/11), Zakon o vodama („Službeni list CG”, broj: 27/07), Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda („Službeni list CG”, broj: 02/07), Uredba o graničnim vrijednostima emisija zagađujućih materija u vazduh iz stacionarnih izvora („Službeni list CG”, broj: 10/11), Pravilnik o klasifikaciji otpada i katalogu otpada („Službeni list CG”, broj: 35/12), Pravilnik o postupanju sa otpadnim uljima („Službeni list CG”, broj: 48/12), Pravilnik o postupanju sa opremom i otpadom koji sadrži PCB („Službeni list CG”, broj: 48/12), Pravilnik o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda („Službeni list CG”, broj: 45/08).

Stokholmska konvencija o dugotrajnim organskim zagađujućim materijama, UNECE Konvencija o prekograničnom zagađenju vazduha na velikim udaljenostima i njen Protokol o dugotrajnim organskim zagađujućim materijama (Convention on Long-range Transboundary Air Pollution – LRTAP ) su srodni međunarodni sporazumi. Konvencija o prekograničnom zagađenju vazduha na velikim udaljenostima stupila je na snagu 1983. godine, Protokol koji je usvojen 1998. godine, stupio je na snagu 2003. godine. Crna Gora 9 je potvrdila Protokol o dugotrajnim organskim zagađujućim materijama u junu 2011. godine i donijela Akcioni plan za njegovo sprovođenje.

Nove POPs hemikalije

Postupak uključivanja novih POPs hemikalija u anekse Stokholmske konvencije je proces koji se sastoji iz četiri faze:

Faza 1: Predlog uključivanja novih hemikalija u anekse Stokholmske konvencije;
Faza 2: Razvoj procjene rizika koji predstavljaju hemikalije koje se predlažu za uključivanje u anekse Stokholmske konvencije;
Faza 3: Razvoj procjene upravljanja rizikom;
Faza 4: Preporuka Komiteta za reviziju dugotrajnih organskih zagađujućih supstanci (POPRC) o uključivanju novih POPs hemikalija koja se upućuje Konferenciji zemalja potpisnica Stokholmske konvencije.

S obzirom da su u periodu 2010.- 2014. godine stupili na snagu amandmani na anekse Stokholmske konvencije kojima su aneksi ove Konvencije prošireni za jedanaest novih POPs hemikalija (hlordekon, heksabrombifenil, pentahlorbenzen, lindan (γ-HCH), α-heksahlorcikloheksan (α-HCH), β-heksahlorcikloheksan (β-HCH), tetrabromdifenil etar i pentabromdifenil etar, heksabromdifenil etar i heptabromdifenil etar – (PBDEs), perfluorooktan sulfonska kiselina, njene soli i perfluorooktan sulfonil fluorid (PFOS), endosulfan i u koje je uključen heksabromciklododekan (HBCDD)), prikazanih u tabeli 1. Crna Gora je u skladu sa članom 7. ove Konvencije u obavezi da ažurira NIP.

Tabela 1.Stare i nove POPs hemikalije

Grupa POPs	Starih 12 POPs	Novih 10 POPs
POPs pesticidi	aldrin, DDT, endrin, dieldrin, hlordan, mireks,toksafen,heptahlor i heksahlorbenzen	Lindan (γ- HCH), Hlordekon, Pentahlorbenzen, α-HCH, β-HCH i Endosulfan
Industrijske POPs	PCBs	PFOS, heksabrombifenil, PBDEs (tetrabromdifenil etar i pentabromdifenil etar; heksabromdifenil etar i heptabromdifenil etar) i HBCDD
Nenamjerno proizvedene POPs	PCDDs, PCDFs, PCBs i heksahlorbenzen	α-HCH, β-HCH i pentahlrobenzen

Projekat revizije i ažuriranja Nacionalnog plana implementacije Stokholmske konvencije o dugotrajnim organskim zagađivačima (POPs)

Centar za ekotoksikološka ispitivanja sprovodi u saradnji sa Ministarstvom održivog razvoja i turizma (MORT) i Programom Ujedinjenih nacija za životnu sredinu (UNEP) projekat ,,Revizija Nacionalnog plana implementacije Stokholmske konvencije o dugotrajnim organskim zagađivačima (POPs)”.

Osnovni cilj projekta jeste ažuriranje inventara starih POPs hemikalija i izrada inventara novih POPs hemikalija, kao i izrada akcionih planova za smanjenje/eliminaciju rizika i izloženosti POPs, podizanja svijesti svih ciljnih grupa o rizicima izloženosti POPs i mjerama za smanjenje ovog rizika.

Trajanje projekta: septembar 2016. – septembar 2018. godine

Realizovane aktivnosti:

FOTO galerija: Uvodni sastanak i radionica, 26-27 septembar 2016.