Dekontaminacija rta Arza

Dana 29. i 30. maja 1999. godine, NATO avioni A-10 su dejstvovali po rtu Arza, vrlo atraktivnom turističkom području na poluostrvu Luštica, na ulazu u Bokokotorski zaliv, u Crnoj Gori. Pucali su protivoklopnom municijom koja je izrađena od osiromašenog urana.

Prema podacima koje je objavio NATO, ukupan broj uranskih projektila koji su ispaljeni na rt Arza je bio 480. na osnovu podataka koje je objavio UNEP o borbenom miksu topa A-10, 300 od ukupnog broja projektila je bio od osiromašenog urana a ostatak je bio sa konvencionalnim eksplozivnim punjenjem.

1991. godine Crna Gora je donijela deklaraciju o ekološkoj državi. Stoga je Vlada Crne Gore odlučila da počne finansiranje dekontaminacije rta Arza od osiromašenog urana, prvi poduhvat ove vrste ikada izveden u svijetu. Nakon preliminarne pretrage terena, koji je pokazao nivo zračenja do 50 puta veći od lokalnog nivoa prirodnog zračenja, pristupilo se izradi Projekta dekontaminacije. Ovaj Projekat je bio završen u decembru 2000. godine, a pripremni radovi su obavljeni tokom januara 2001.

Sistematski ispitivanje i dekontaminacija rta Arza počela je 1. februara 2001, prije nego što je NATO javno objavio svoje podatke o upotrebi ubojnih sredstava na bazi osiromašenog urana na teritoriji Jugoslavije, a takođe i prije objavljivanja izvještaja UNEP-a o upotrebi osiromašenog urana. Kampanja je od 1. februara 2001. i trajala do 15. juna iste godine, nastavljena je tokom aprila i maja 2002. godine, a cjelokupni Projekat je završen tokom novembra i decembra 2002. godine. Tokom realizacije Projekta angažovano je ukupno 18 domaćih stručnjaka (10 civila i 8 vojnih oficira) i oko 12 osoba u logistici. Dvije prve faze Projekta je finansirala Vlada Crne Gore a posljednja faza finasirana je od strane Savezne vlade.

Sada, rta Arza je siguran i bezbjedan za neograničeni pristup javnosti.

Tokom dekontaminacije rta Arza ukupno je završeno:

1. Prije dozimetrijske pretrage bilo je neophodno posjeći grmlje i rastinje do nivoa površine zemljišta. Svo drveće koje je bilo moguće je sačuvano i posječeno je samo ono što je bilo neophodno.
2. Dozimetrijski je pregledano preko 44 500 m2 terena na rtu Arza. Ponovni pregled u smislu provjere već dekontaminiranih površina obavljen je na preko 16 000 m2, tako da je ukupna površina koja je pregledana dozimetrijski 60 500 m2.
3. Kontaminacije je pronađena na preko 18 000 m2.
4. Ukupna broj pregledanih lokacija je bio 637 a kontaminacija je pronađena na ukupno 486.
5. Pronađeno je i uklonjeno ukupno 242 kompletna projektila od osiromašenog urana i to na dijelu terena od površine do dubiner od maksimalno 1 m.
6. Pronađeno je i ukupno 49 veća fragmenta projektila, tako da tako da se opravdano zaključuje da je uklonjeno minimum 258 uranskih projektila ili 86 %.
7. Sakupljeno je približno 0.42 m3 (420 l) materijala sa visokim sadržajem urana koji je uskladišten u INN Vinča – Beograd.
8. Zapremina materijala sa niskim sadržajem urana je 5.54 m3 – više od 7.000 kg.
9. Uzorkovano je i analizirano preko 200 uzoraka iz životne sredine.
10. Po završenoj dekontaminaciji sve lokacije su prekrivene zemljom, tako da je rt Arza vraćen u normalno prirodno stanje.
11. Sve faze Projekta dekntaminacije trajale su ukupno 221 dan a efektivno se radilo oko 200 dana.